‘किवाहाङ’मा लाहुरे संस्कृतिको दृष्टिकोण

१३ साउन, काठमाडौं । साहित्यकार राजकुमार राईको नवीनतम उपन्यास ‘किवाहाङ’बारे काठमाडौंमा परिचर्चा कार्यक्रम सम्पन्न भएको छ ।

लेखक÷समीक्षक प्रा.डा. कुमारप्रसाद कोइराला, राजकुमार बानियाँ, डा. पुरण राई, नन्दु उप्रेती र गीता रेग्मीले यस कृतिमाथि परिचर्चा गरेका हुन् । उनीहरूले यो उपन्यास लाहुरे परम्पराका विषयमा मिहीन ढंगले बोलेको टिप्पणी गरेका छन् । यो काल्पनिकताभन्दा पनि तथ्यमा आधारित रहेको भनाइ टिप्पणीकारको छ ।

प्रा.डा. कोइरालाले हाम्रो समाजमा रहेको लाहुरेप्रतिको नकारात्मक भाष्य तोड्न उपन्यासकारले कोसिस गरेको बताए । नेपाली गोर्खाहरूको जुन इतिहास छ त्यसलाई सच्याउन÷राम्रो पार्न यो कृति लेखिएको धारणा उनले व्यक्त गरे । लाहुरे संस्कृतिको दृष्टिकोणले यो कृति पठनीय र महत्वपूर्ण रहेको उनले बताए ।

‘अर्को कुरा, किरात संस्कृति नेपालको बहुत महत्वपूर्ण संस्कृति छ । किरात संस्कृतिको दृष्टिकोणले त यो उपन्यासजस्तो अर्को मैले पढेकै छैन । यो त्यति राम्रो छ । आञ्चलिकताका दृष्टिकोणले त झन् एकदमै राम्रो उपन्यास छ’, उनले भने ।

समीक्षक बानियाँले ‘किवाहाङ’ गैरलाहुरेले लेखेको लाहुरेको कथा भएको सुनाए । ‘उहाँचाहिँ लाहुरे होइन तर लाहुरेबारे भलीभाँती जानकार व्यक्ति हुनुहुन्छ भन्नेचाहिँ यो किताबले पुष्टि गर्छ । ६० वर्ष पुरानो इतिहास झल्काउँछ’, उनले भने, ‘यस किताबले नियात्राचाहिँ थुप्रै गराउँछ । मुख्य पात्र किवाहाङको २८ वर्षको कहानी भन्छ ।’

यसले लाहुरे परम्परामाथि आलोचनात्मक दृष्टिकोण राख्ने उनले बताए । ‘लाहुरे हुनु चाहिँ एउटा अभिषप्त स्थिति हो भन्ने कुरा देखाउन खोज्छ । गोर्खा पल्टनको विभेदबारे बोेलेको छ । अन्यायका फेहरिस्तहरू छन् । गुनासाहरू छन् । बेलायतको अर्घेल्याइँलाई देखाएको छ ।’ तर, विद्रोह भने नबोलेको टिप्पणी उनले गरे ।

अध्येता डा. राईले उपन्यासकारले इतिहास पक्षलाई अत्यन्तै धेरै अध्ययन गरेको पाइएको सुनाए । ‘यो उपन्यासको शक्तिको कुरा गर्ने हो भने एउटा जुन चाहिँ अलिखित लाहुरेको दुःखको इतिहासहरू छ त्यो बाहिर आएको छ । अर्को कुरा ब्रिटिसले गरेको शोषणको सन्दर्भ छ । लाहुरेको मनोविज्ञानसमेत उपन्यासमा पाइन्छ’, उनले भने ।

अर्का वक्ता उप्रेतीले यो कृति यात्रा उपन्यासका रुपमा प्रस्तुत रहेको बताए । ‘किवाहाङ जहाँ–जहाँ जान्छ त्यहाँ–त्यहाँ हामीलाई पनि लैजान्छ’, उनले भने, ‘आख्यानहरूमा कल्पना बढी हुने हो । यहाँ पनि कल्पना छ ।

यद्यपि, यो पुस्तक तथ्यमा आधारित भएर लेख्नुभएको छ । बेजोड तथ्यहरू प्रस्तुत गर्नुभएको छ ।’ गोर्खा सैनिकबारे दसौं लाख बजेटको परियोजनाभन्दा महत्वपूर्ण रूपमा यो कृति आएको उनको भनाइ छ ।

साहित्यकार रेग्मीले दोस्रो विश्वयुद्धलगत्तै ब्रिटिस गोर्खाले भोगेको कथा यस उपन्यासमा रहेको बताइन् । गोर्खाहरूको पैसाले नेपालमा दरबार बनेका र शासकहरू पालिएका तीतो सत्यलाई उपन्यासले उजागर गरेको उनको भनाइ छ ।

उपन्यासकार राईले ६० वर्षअघिको इतिहासलाई आख्यान बनाएको सुनाए । ‘इतिहासलाई आधार बनाएर लेखेको हुँ । यो इतिहास होइन, इतिहास नजिक छ’, उनले भने । विश्व युद्धमा पीडित पक्षले क्षतिपूर्ति पाइरहँदा गोर्खाहरु त्यसबाट वञ्चित रहेको उनको भनाइ छ  ।

‘गोर्खाहरूको इतिहास सही तरिकाले लेखिएको पनि छैन । सम्बन्धित गोर्खाहरूले भन्दै आएका तथ्य र लिखित इतिहासमा समानता छैन । मैले उपन्यासमा गोर्खाहरूको सत्य कुरालाई समावेश गराउने प्रयत्न गरेको छु’, उनले भने ।

साब्लाबुङ पुस्तकालय अभियानले आयोजना गरेको कार्यक्रममा लेखक÷समालोचक प्रा.डा. गोविन्दराज भट्टराई, डा.अञ्जना वस्ती, डा.तुलसी भट्टराई, बालकृष्ण माबोहाङ, बुलु मुकारुङ, डा. ज्ञानु पाण्डे, महेश पौडेल, डीआरलगायत सहभागी थिए ।